Sztetl, sztetł (jid. שטעטל sztetl, lm. שטעטלעך sztetlech „miasteczko”, zdrobnienie od jid. שטאָט sztot „miasto”) – w literaturze popularnonaukowej, genealogicznej, etnograficznej jest to małe skupisko miejskie zachowujące tradycyjną obyczajowość żydowską. Żydzi aby się osiedlić otrzymywali dożywotnią dzierżawę miejsca na kirkut, prawo do budowy synagogi i otwarcia mykwy, które były trzema niezbędnymi elementami dla żydowskiej wspólnoty[1].
W tych zdominowanych przez społeczność żydowską miasteczkach wykształcił się specyficzny społeczno-kulturowy wzorzec życia, swoisty etos pobożnego Żyda, który kieruje się autorytetem Tory i Talmudu oraz zaleceniami gminy.
Sztetl był głównym ośrodkiem demograficznym Żydów aszkenazyjskich na terenach Polski i tzw. strefy osiedlenia w Imperium Rosyjskim. Termin ten odnosi się głównie do dawnych miasteczek byłej Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Ludność żydowska w sztetlach bardzo często przekraczała 70–80% mieszkańców (np. Działoszyce, Pińczów), a zdarzało się, że stanowiła praktycznie 100% populacji. Językiem mieszkańców sztetli był jidysz. Kultura sztetli uległa zagładzie wraz z nadejściem Holokaustu[1].
W kulturze popularnej najbardziej znanym sztetlem jest fikcyjne miasteczko Anatewka ze „Skrzypka na dachu”.
Współcześnie cechy sztetlu zachowują niektóre osiedla ultrakonserwatywnych żydów (np. charedim i chasydów) w Izraelu; najbardziej znanym z nich jest dzielnica Me’a Sze’arim w Jerozolimie[2].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ a b Wymazana żydowska Polska. Tak wyglądało życie w sztetlach przed Zagładą. www.newsweek.pl. [dostęp 2024-06-17]. (pol.).
- ↑ Michel Rauch: Jerozolima. Ostfildern: DuMont, 2012, s. 63–65. ISBN 978-3-7701-6916-0.
Linki zewnętrzne
- Wirtualny Sztetl
- Jewish Web Index – Polish Shtetls. jewishwebindex.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2004-08-12)].
- ShtetlSeeker
- Sztetl – kolekcja w bibliotece Polona