Apsyda – jeden z dwóch skrajnych punktów orbity eliptycznej. Apsydami są:
- perycentrum (peryapsis) – punkt orbity najbliższy środkowi masy układu, zwykle ciału centralnemu o masie znacznie większej od mniejszego ciała obiegającego, tzw. punkt największego zbliżenia; grecki przedrostek pery- oznacza w tym kontekście „przy”[1]
- apocentrum (apoapsis) – punkt orbity najdalszy środkowi masy układu, tzw. punkt największego oddalenia; grecki przedrostek apo- oznacza w tym kontekście „odległy” lub „oddalony”[2].
Linia prosta łącząca apsydy orbity – perycentrum z apocentrum – nazywa się linią apsyd[3] (na rysunku obok czerwony odcinek FH).
Ujęcie matematyczne
Wartości apsyd można wyznaczyć z następujących równań:
- Perycentrum:
- maksymalna prędkość przy najmniejszej odległości, co daje (odległość perycentrum)
- Apocentrum:
- najmniejsza prędkość przy największej odległości (odległość apocentrum),
- gdzie:
- – długość półosi wielkiej
- – mimośród orbity (ekscentryczność)
- – standardowy parametr grawitacyjny
Własności
- Średnia arytmetyczna obu odległości daje wielkość półosi wielkiej orbity,
- Średnia geometryczna obu odległości daje wielkość półosi małej orbity,
- Średnia geometryczna obu prędkości równa mówi o ile trzeba zwiększyć prędkość ciała obiegającego, by osiągnęło, tzw. prędkość ucieczki, czyli drugą prędkość kosmiczną.
Nazewnictwo
Apsydy ważnych ciał niebieskich, w szczególności Układu Słonecznego, mają własne nazwy. Pochodzą one od greckiej lub łacińskiej, nazwy ciała niebieskiego.
| Ciało centralne | Nazwa peryapsis | Nazwa apoapsis |
|---|---|---|
| Czarna dziura | perinigricon, perimelasma[a] | aponigricon, apomelasma[a] |
| Galaktyka | perygalacticon | apogalacticon |
| Gwiazda | peryastron (periastron)[4] | apastron[5] (apoastron[6])[b] |
| Jowisz | peryjowium, peryzene | apjowium, apozene |
| Księżyc | perycyntion[c], peryselenium, perylune[c], perysel, peryselene | apocyntion[c], aposelenium[6], apolune[c], aposel, aposelene |
| Mars | peryreum, periareion | apareum, apoareion |
| Merkury | peryhermion | apohermion |
| Neptun | peryposeidion | apoposeidion |
| Pluton[d] | peryhadion | apohadion |
| Saturn | perysaturnium, perykrone | apsaturnium, apokrone |
| Słońce | peryhelium | aphelium, apfelium |
| Uran | peryuranion | apouranion |
| Wenus | peryafrum, perycytherion, perycytherean, perikrition | apafrum, apocytherion, apocytherean, apokrition |
| Ziemia | perygeum | apogeum |
Apsydy orbity Ziemi
Ziemia przechodzi przez aphelium i peryhelium swojej orbity, odpowiednio, w lipcu i w styczniu. Z powodu zjawiska precesji, związek apsyd z porami roku na Ziemi ulega stopniowemu odwróceniu z okresem 25 765 lat (rok platoński).
|
|
Uwagi
- ↑ a b Terminy pery- i apomelasma (z greckiego) zostały użyte przez Geoffreya Landisa w 1998, nim w literaturze naukowej (w 2002) pojawiły się terminy peri- i aponigricon (z łaciny).
- ↑ Najczęściej nazwa ta odnosi się do gwiazd podwójnych.[potrzebny przypis]
- ↑ a b c d Formy z -cynthion, według niektórych, zarezerwowane są dla sztucznych satelitów Księżyca. Inni rezerwują końcówkę -lune dla obiektów wystrzelonych z Księżyca, zaś -cynthion dla wystrzelonych spoza Księżyca. Forma -cynthion była używana w programie Apollo, zgodnie z decyzją NASA z 1964.
- ↑ Od 2006 roku Pluton nie jest uznawany za planetę.
Przypisy
- ↑ Władysław Kopaliński: PERI. [w:] Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych [on-line]. slownik-online.pl. [dostęp 2014-11-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-07-02)].
- ↑ Władysław Kopaliński: 20130606073414. [w:] Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych [on-line]. slownik-online.pl. [dostęp 2014-11-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-06)].
- ↑ linia apsyd, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2022-12-03].
- ↑
peryastron [w:] Słownik języka polskiego [online], PWN [dostęp 2023-12-03].
- ↑ apastron [w:] Słownik języka polskiego [online], PWN [dostęp 2023-12-03].
- ↑ a b Apocentrum - ?zapytaj. [w:] zapytaj.onet.pl [on-line]. Onet Spółka Akcyjna. [dostęp 2019-05-06].
- ↑ United States Naval Observatory: Earth’s Seasons: Equinoxes, Solstices, Perihelion, and Aphelion, 2000-2025. [dostęp 2016-02-26].
Linki zewnętrzne
- Kalendarz perygeum i apogeum Księżyca w latach 2010–2020 (pol.) – z podaną odległością Księżyca od Ziemi, oraz widoczną wielkością jego tarczy
- Apogeum i perygeum (ang.) – fotografie porównujące wielkość Księżyca widzianego, gdy znajduje się w apogeum i perygeum swojej orbity
- Aphelium i peryhelium (ang.) – fotografie porównujące wielkość tarczy słonecznej widzianej z Ziemi znajdującej się w aphelium i peryhelium swojej orbity
Encyklopedie internetowe (artykuł w Wikipedii opisujący kilka tematów):